Veganlık son yıllarda bir beslenme biçimimi ötesinde etik bir duruş olarak giderek daha fazla insanın ilgisini çekiyor. Türkiye’de veganlıkla ilgili kafaları karıştıran konular ise, İslam’da veganlık nerede duruyor, vegan yaşam tarzı İslamiyet ile çelişir mi, hem Müslüman hem vegan olunabilir mi soruları.
Yukarıda sorduğumuz sorular, aslında veganların karşısına sıklıkla çıkıyor. Kur’an hayvanlara merhametli bir yaklaşımı öğütlerken, Hz. Muhammed’in de hayvanlara karşı son derece şefkatli yaklaşımları olduğu biliniyor. Ancak aynı zamanda İslamiyet’te “kurban bayramı” gibi ritüeller var ve genel olarak Allah’ın hayvanları, insanlar için yarattığına inanılıyor. Peki, hangisi daha doğru? İslam ve veganlık yan yana gelebilir mi?
Bu yazımızda yukarıda kafa kurcalayan sorulara yanıt olmaya çalışacağız. Ancak bu tip sorulara yanıt olmanın çok zor olduğunu da baştan belirtelim. İslam inancının farklı farklı algılanabildiğini, mezheplerden de öte her grubun farklı yaklaşımları olduğunu belirtmek gerek. Biz burada, genel inanışın veganlıkla çelişkilerini ve ortaklaşmalarını ele almaya çalışacağız.
Kur’an ve Hayvan Hakları: Merhamet Üzerine Bir Bakış
Kur’an-ı Kerim’in birçok noktasında hayvanlarla ilgili ayetlere yer verilmiştir. Bu ayetler genel olarak hayvanları yalnızca “insanlara hizmet eden varlıklar” olarak değil, Allah’ın yarattığı ve kendi görevlerini yerine getiren özel varlıklar olarak anlatılır.
En’am Suresi 38, “Yeryüzünde yürüyen hiçbir canlı ve iki kanadıyla uçan hiçbir kuş yoktur ki, sizin gibi bir ümmet olmasın” bu konuda açıklayıcı ayetlerden biridir. Bu ayet hayvanların da Allah’ın ümmeti olduğunu söyler. Bu da hayvanların İslamiyet’te sıradan varlıklar olarak değil, yaratılış gayesi olan bilinçli varlıklar olarak görülmesi gerektiğine işaret eder. Bunun yanı sıra Hac Suresi 37’de şöyle anlatılır; “Onların etleri de kanları da Allah’a ulaşmaz. Allah’a ulaşan yalnızca sizin takvanızdır.” Bu ayet birçok alim tarafından kurban ibadetinin özünün fiziksel olmasından çok niyetle ilgili olduğu şeklinde yorumlanmıştır.
Bu ayetler hayvanlara yönelik bakış açısında İslamiyet merhamet ve sorumluluk temelli olarak yaklaşılmasını gerektiğini gösterir. İslam, canlılara zarar vermemeyi ve şefkati öğütler. Veganlığın, bu merhameti günlük yaşama adapte etmek konusunda iyi bir yol olabileceğini söyleyebiliriz.
İslam’da Et Tüketimi: Zorunluluk Mu, Seçim Mi?
İslam’da hayvanların yemek olarak tüketilmesi, pek çok kişinin düşündüğünün aksine bir ibadet ya da zorunluluk değildir. Kur’an-ı Kerim’de hayvanların tüketilmesinin helal olduğu belirtilir ve bazı dini pratiklerde hayvanların kesilmesi vardır. Bunlar, doğru ancak bu hayvan yemenin zorunlu olduğu anlamına gelmemektedir.
İslamiyet’te hayvan ve hayvansal ürün tüketiminin farz yani zorunlu olduğu anlamına gelebilecek herhangi bir kural yoktur. İslamiyet’te beslenme tercihleri kişisel ve niyet temellidir.
“Ey insanlar! Yeryüzünde bulunan helâl ve temiz şeylerden yiyin…” (Bakara Suresi, 168) ayeti, helal olan her şeyin mutlaka tüketilmesi gerektiğini değil, tercihe açık olduğunu gösterir.
Eğer bir Müslüman, hayvanlara zarar vermemek, doğayı korumak ve merhametli olmak amacıyla veganlığı seçiyorsa, bu onun imanıyla çelişen değil; belki de onu destekleyen bir yaşam biçimi olabilir.
Modern Veganlık ve İslami Değerler Arasındaki Paralellikler
Veganlık, ilk bakışta modern bir yaşam tarzı olarak görülmektedir. Özünde ise bu etik değerlerin, İslam’ın öğretileriyle birçok noktada örtüştüğünü ifade edelim. Örnek vermek gerekirse israf etmemek, zulümden uzak durmak, merhametli olmak, doğaya saygı göstermek gibi temel prensipler hem etik veganların hem de İslam ahlakının ortak özellikleri arasındadır.
Her ne kadar bir başka konu olsa da israf, etik vegan değerler açısından önemli bir konudur. Tıpkı İslamiyet’te olduğu gibi. Birçok vegan ileri dönüşüm ve geri dönüşüm konularını çok önemsediği gibi, tüketimini azaltmaya yönelik adımlar atmaktadır. Kur’an da israfla ilgili “Yiyin, için ama israf etmeyin. Çünkü Allah israf edenleri sevmez.” (A’râf Suresi, 31) ayeti yer almaktadır. Günümüz hayvancılık endüstrisinin hem hayvan yaşamına hem de doğaya verdiği zararlar düşünüldüğü zaman, veganlık ve İslami değerlerin benzer noktada durduğunu söylemek garip olmaz. Benzer şekilde “Zulmetmeyin ve zulme uğramayın.” (Bakara Suresi, 279) ayeti tüm canlılar için geçerlidir.
Etik veganlığın; hayvanlara zarar vermeme, doğayı tahrip etmeme, sade bir yaşam biçimini benimseme gibi değerleri, İslam’ın öğütlediği takva yani bilinçli ve sorumlu bir yaşam anlayışıyla oldukça yakındır. Kimi Müslümanlar, veganlığın batılı bir işgalci akım olduğunu düşünse de öz itibarıyla veganlık ve İslamiyet’in ters düşmekten çok ortak yanlarının daha fazla olduğu söylenebilir. Ayrıca veganlığın bir inanç değil, yaşama karşı tutum olduğunu da belirtelim.
Sonuç: Vegan Bir Yaşam Tarzı, İslami Açıdan Mümkün Mü?
Veganlık, burada birçok yazıda değindiğimiz gibi yalnızca ne yediğimizle ilgili değil, nasıl yaşadığımızla ilgili bir duruştur. Hayvan sömürüne karşı duran, şefkat temelli bir yaşam tarzı olan veganlığın, İslamiyet ile çeliştiğini söylemek çok kolay değil. Elbette bazı küçük noktalarda çelişkiler yakalanabilir. Fakat bu çelişkiler tali boyuttadır. Esas olan ise ortaklaşan temel konulardır. Bir Müslüman vegan olabilir mi? Cevap oldukça basit, evet olabilir.
Yukarıda da belirttiğimiz gibi İslam’da hayvanların tüketilmesi helal olsa da bir zorunluluk değildir. Nitekim, günümüzde sayısı her geçen gün daha fazla artan Müslüman veganlar olduğunu da belirtelim. İslamiyet’te hayvanları yemek zorunlu değildir ancak zulüm açıkça yasaktır. Endüstriyel hayvancılığın ortaya çıkardığı zulüm düşünüldüğü zaman, bu sistemin İslamiyet’le veganlıktan daha fazla çeliştiğini belirtmek gerek. Bu zulme ortak olmak isteyemeyen Müslüman’ların vegan olması oldukça anlaşılır bir tercihtir. Üstüne üstlük bu tercih, dini bir eksiklik değil, bilinçli bir merhametin ifadesidir.
Kısacası, veganlık bir inanç değil, bir vicdan yoludur. Ve bu yol, İslam’ın adalet, merhamet ve sorumluluk anlayışıyla rahatlıkla kesişebilir. Müslüman bir birey, imanıyla çelişmeden, hatta tam tersine, onu derinleştirerek vegan bir yaşam sürebilir.
